Hoe begrijp ik mijn emoties in tijden van grote verandering en onzekerheid?

Iedereen wordt in meer of mindere mate getroffen door het coronavirus. Toch gaat iedereen weer anders om met de huidige gebeurtenissen. Uiteraard is de situatie voor de een nijpender dan voor de ander. Je herkent vast wel de mensen in jouw omgeving die direct overgaan op hulpvaardig gedrag. Of die zich als ondernemer direct opnieuw uitvinden en van de tegenslag een kans maken. Dit kan natuurlijk enorm inspireren. 

Misschien herken je je er wel meer in dat je hier juist onzeker van wordt, of dat het je frustreert. Zelf voel je namelijk angst, onzekerheid, verdriet en zelfs woede. Mogelijk schaam je je daar voor, of voel je je schuldig. Jouw reactie is eerder om passief te worden en af te wachten. 

Als je herkent in de laatste beschrijving ben je zeker niet alleen. Het zit voor een deel in onze natuur om de plotselinge en omvangrijke verandering te zien als een bedreiging. Bovendien is de kans groot dat je bewegingsvrijheid beperkter is geworden. Daarnaast wordt het dichtbij je naasten zijn moeilijk of zelfs onmogelijk. 

Deze nieuwe realiteit zorgt voor onbekende en ongekende situaties voor veel mensen. Zoals lange tijd binnen blijven met je gezin. Je hebt ineens geen werk meer als ondernemer of tijdelijk op non-actief gezette medewerker. Of je hebt er juist een grote verantwoordelijkheid bij als leraar; misschien zelfs wel van een basisschool en een middelbare school. En als je in de zorg werkt op dit moment staat jouw wereld waarschijnlijk helemaal op zijn kop.

Het hoofd koel houden

Het kan een grote uitdaging zijn om je geest kalm te houden in deze tijden. Je wordt meer dan voorheen geconfronteerd met emoties. En deze zijn vaker intens en sneller uitgelokt. Jouw normale ontladings-, of coping-mechanisme is niet meer beschikbaar omdat de sportschool dicht is en jouw vrienden niet mee kunnen naar de kroeg. Wat voor opties heb je dan nog? 

Mogelijk kun je de tijd en ruimte vrij maken om te reflecteren op je emoties en gedachten. Juist in deze tijd van toegenomen prikkels en verandering is het goed om jezelf beter te leren kennen. Met als doel te begrijpen waarom je je voelt en reageert zoals je nu doet. En om hierdoor je hoofd beter koel te kunnen houden. 

De invloed van gedachten en overtuigingen

Misschien heb je wel eens eerder gehoord van de beoordelingstheorie van emoties (‘appraisal theory’). Die legt uit dat jouw ervaren consequentie van een gebeurtenis, bijvoorbeeld boosheid of verdriet, niet direct wordt bepaald door de gebeurtenis zelf. Dit klinkt misschien gek, maar denk eens aan de ondernemer die zichzelf opnieuw uitvindt. Hij ervaart waarschijnlijk een balans in emoties. En iemand die passief wordt na de beperkende maatregelen van de regering die wordt overweldigd door spanningen. Zelfde maatregelen, andere consequentie met ander gedrag als gevolg. De beoordelingstheorie beschrijft dat consequentie voor een groot deel wordt bepaald door gedachten en overtuigingen die jij hebt over een gebeurtenis.

Emoties in herkenbare situaties

Reivich en Shatté beschrijven in hun boek The Resilience Factor dat bepaalde emoties door specifieke gedachten worden bepaald. Aan de hand van actuele situaties rondom het coronavirus worden deze 5 specifieke paren van gedachten en emoties uitgelegd. In welke herken je je?

“Door onzekerheid over mijn werk en inkomen ervaar ik angstige gevoelens”

Voor een groot deel van de werkende bevolking is het vooruitzicht binnen 2 weken onduidelijk geworden. Mogelijk zit jij zelfs al werkloos thuis (ikzelf zat dat ook voor een bepaalde periode). Je was begin van het jaar nog productief aan het ondernemen en nu ben je afhankelijk van bijstand. Jouw werkgever heeft voor jou mogelijk al werktijdverkorting aangevraagd. En hoe moet het over een paar maanden als jouw tijdelijk contract afloopt? 

Angst voelen wij als mensen als we nadenken over bedreigingen die in de toekomst liggen. Dit zijn soms heel werkelijke bedreigingen, zoals een aangekondigd ontslag. En vaak genoeg kunnen we de realistische kans niet goed inschatten. Dit maakt voor de ervaring van de emotie niet uit: want jouw gedachten zijn dat de toekomst er somber uitziet en jouw levensonderhoud in gevaar komt.

“Omdat wij als gezin op elkaars lip zitten ervaar ik boze gevoelens”

Je had een fijn afgestemd ritme. Jij brengt de kinderen naar school. Jouw partner haalt ze op. Jij werkt 4 dagen per week en doet wat hobby, studie en bent met de kindjes op zondag. Je gaat tenminste 2 avonden op pad met vrienden of collega’s. En nu ineens lijkt iedere vierkante centimeter ingenomen in jouw woning. Ontsnappen lijkt onmogelijk. Bij het minste of geringste haal je verbaal uit naar je partner. Jouw kinderen duiken intussen al de hoek in als ze jouw geïrriteerde gezicht zien.

Boosheid voelen wij als mensen als we vinden dat anderen onze grenzen overschrijden. Deze grenzen zijn bovenal fysiek. Dat je samen thuis moet zijn legt al gewicht in de schaal. Je huis zal bijna altijd te klein voelen. De grenzen kunnen net zo goed jouw waarden en normen zijn. Als jouw partner naar jouw idee onevenredig veel tijd boven een boek leest terwijl jij op de kinderen let, kan jouw normatieve grens rondom ‘gelijkwaardigheid’ overschreden worden. Ondanks dat je partner niet bij je in de buurt is en je kinderen fijn video’s aan het streamen zijn. Dat maakt voor de ervaring van de emotie niet uit: want jouw gedachten zijn dat je partner jouw grens of regel overschrijdt.

“Omdat ik nu niet meer naar buiten kan om met mijn vrienden te sporten ervaar ik verdrietige gevoelens”

Je kan je zo heerlijk uitleven op het voetbalveld. Alle opgekropte emotie kun je dan kwijt. Na een potje tennis ben je moe en opgeladen tegelijk. Je persoonlijke moment vind je in sporten. Nu probeer je de ijzeren gewichten uit de kast te tillen. Het geeft niet diezelfde sensatie als die baantjes in het zwembad. Tot overmaat van ramp valt een dumbell op je parketvloer. En nu zit er een gat in. Je voelt de tranen opkomen.

Verdriet voelen wij als mensen als we vinden dat we iets verloren zijn, iets werkelijks of in onze eigenwaarde. Verdriet en depressieve gevoelens wegen vaak zwaar op ons. We leven ons leven en hebben daarin vaak fijne patronen en luxe verzameld. En plotsklaps verandert hier iets in en kun je niet meer doen of hebben wat je altijd deed of had. Als je daarnaast ook nog eens een deel van je identiteit ontleent aan het zijn van die sportman of sportvrouw, dan kan je verlies van identiteit of eigenwaarde optreden. Zelfs al kun je nog buiten hardlopen of die dumbells nog een keer proberen. Dat maakt voor de ervaring van de emotie niet uit: want jouw gedachten zijn dat je iets werkelijks bent verloren omdat de sportclub tijdelijk gesloten is.

“Omdat ik op dit moment geen relevante bijdrage lever aan de maatschappij ervaar ik schuldgevoelens.”

Je was als senior vice president van de marketingafdeling van een groot reclamebureau lekker aan de weg aan het timmeren. Je haalde iedere dag het beste in jezelf naar boven. Je bent ervan overtuigd dat in jouw rol je een echte bijdrage levert aan onze samenleving. En die bevestiging kreeg je ook van klanten, collega’s en vrienden. Nu zit je achter je geïmproviseerde bureau tussen het wasrek en de half leeg geruimde verhuisdozen gekunsteld te video-bellen met collega’s. Terwijl je broer in het ziekenhuis levens aan het redden is. En de buurvrouw zijn kinderen opvangt op de dagopvang met gevaar voor eigen gezondheid. Je voelt je schuldig dat je klanten in deze tijd lastig valt met jouw vragen.

Schuldgevoel voelen wij als mensen als wij vinden dat we andermans grenzen overschrijden. Je wordt boos als iemand jouw grens overschrijdt. En je voelt je schuldig als je dat bij een ander doet. Op dit moment kun je iemand’s grens letterlijk overschrijden als je te dicht in de buurt komt. Een andere vorm kan zijn dat je je schuldig voelt over jouw gebrekkige bijdrage aan de echte oplossingen en behoeften die nu spelen. Je zou je daarbij ook nog eens verdrietig kunnen voelen als je daarmee je gevoel voor eigenwaarde verliest. Je weet dat je niemand kwaad doet door thuis door te werken in jouw normale werk. Dat maakt voor de ervaring van de emotie niet uit: want jouw gedachten zijn dat je anderen lastig valt met jouw nutteloze werkzaamheden.

“Omdat ik met een groot pak wc-papier over straat loop ervaar ik schaamtevolle gevoelens.”

Je zegt tegen jezelf dat je het normaal gesproken toch ook nodig hebt. Wc-papier is een essentieel onderdeel van je inventaris. Normaal gesproken was er geen vuiltje aan de lucht. Je leest echter zoveel over ‘hamsteren’ en hoe allerlei mensen in de sociale en traditionele media daarover denken. Er loopt je iemand tegemoet. Zonder dat die persoon je aankijkt staat het schaamrood je ineens op de kaken.

Schaamtevolle gevoelen voelen wij als mensen als wij vinden dat we ons negatief vergelijken met anderen. Het is heel natuurlijk dat je in tijden van onzekerheid bepaalde zekerheden wilt inbouwen. Namelijk zorgen dat je genoeg middelen hebt om voor jezelf en naasten te zorgen. Het hamsteren van wc-papier is genoeg besproken. In de media is het meestal besproken vanuit het perspectief van mensen die boze gevoelens ervaren omdat ze vinden dat hun (normatieve) grenzen worden overschreden. Schaamte is daarin nog wat meer onderbelicht. Je weet dat je gewoon een groot pak wc-papier haalt omdat het op is. Dat maakt voor de ervaring van de emotie niet uit: want jouw gedachten zijn dat je hiermee jezelf negatief onderscheidt van de maatschappelijke norm.

Tot slot

Deze 5 voorbeelden geven aan dat in de nieuwe alledaagse realiteit je geconfronteerd kan worden met emoties en gedachten. Soms zijn ze volledig nieuw voor je. Of wist je niet dat je ze zo intens kon ervaren. Afsluitend is het goed om te weten dat je de heftigheid van de ervaren emoties, de consequenties, kunt beïnvloeden door je bewust te worden van je gedachten en overtuigingen. Deze zijn namelijk wel aan te passen; in tegenstelling tot veel van de daadwerkelijke gebeurtenissen.